کاخ ابیض یکی از کاخ‌های زیبای مجموعه کاخ گلستان (در میدان ارگ تهران) است که امروزه به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد.
در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، شاه سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانی مقداری اثاثیه ارزشمند و گران‌بها برای شاه ایران فرستاد. چون در آن هنگام تقریبا همه کاخ‌ها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود، از این رو ناصرالدین شاه تصمیم گرفت که در گوشه جنوب غربی محوطه کاخ گلستان، که سابقا محل کلاه فرنگی یا برج آغامحمدخانی بود، کاخ جدیدی بنا کند و هدایای سلطان را در آن جای دهد.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
این بنا به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان، که به شیوه بناهای قرن ۱۸ اروپا گچ‌بری و نماسازی شده بود و نیز به سبب آن که پله‌ها سراسری کاخ مرمر سفید رگه‌دار بود، کاخ ابیض نامیده می‌شد. کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود، به جلسات هیئت دولت اختصاص یافت. جلسات تا سال ۱۳۳۳ شمسی، در این کاخ و در تالار سلطان عبدالحمید تشکیل می‌شد. در سال ۱۳۴۴ به سبب تاج‌گذاری محمدرضا شاه پهلوی در ضلع غربی و نیز طبقه پایین ساختمان تغییراتی به وجود آمد و از سال ۱۳۴۷ تا به امروز به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
در پنجره‌هایی که در این عمارت بکار رفته، به سبب تاثیر معماری اروپایی نقش‌ها ساده شده و از خطوط منحنی استفاده شده و به گره خورشیدی نام‌گذاری شده است؛ ولی در ورودی کاخ کاملا طبق نقوش هندسی معماری قاجار ساخته شده که از گره هشت مشبک در زمینه نیم‌دایره استفاده شده است.
با آنکه مسلم است کاخ ابیض در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شده ولی تاریخ دقیق بنای آن معلوم نیست، ولی با توجه به نوشته‌ای بر روی یکی از کاشی‌های نصب شده در عمارت : «حسب الامر جناب جلالتماب آقای امین‌الملک دام اقباله عمل جان نثاران مهدی و صادق کاشی ۱۳۰۸» میتوان گمان برد که تاریخ بنای خود کاخ نیز در همین سال‌ها بوده است .
Image may be NSFW.
Clik here to view.
دکتر فووریه طبیب مخصوص که در فاصله سالهای ۱۳۰۶ و ۱۳۰۹ ه.ق در ایران بود، در کتاب خود با آوردن این مطلب:
و عمارتی که به‌تازگی به سبک معماری عهد لوئی شانزدهم در سمت غرب ساخته شده است، تا حدی این موضوع را تایید می‌کند .
گفته است که نقشه کاخ جدید را خود ناصرالدین شاه کشیده و ابعاد تالار بزرگ آن را مطابق عرض و طول بزرگ‌ترین قالی سلطان قرار داده است. پس از اتمام بنا ناصرالدین شاه دستور داد قالی بزرگ سلطان عثمانی را در تالار روبه روی هم نصب کردند و تعدادی از تابلوهای رنگ و روغنی بزرگ از صورت پادشاهان و ملکه‌های کشور‌های مختلف اروپا را که در سفرهای فرنگستان به عنوان یادگار به شاه ایران داده یا بعدا فرستاده بودند، در تالار مذکور نصب کردند و بدین گونه تالاری باشکوه و در خور پذیرائی پادشاهان به وجود آمد و آن را «تالار عبدالحمید» نام‌گذاری کردند.
در حدود سال ۱۳۳۲ ه.ش که نخست وزیری از این مکان به خیابان کاخ منتقل شد، کاخ ابیض در اختیار هنرهای زیبای کشور قرار گرفت و تعمیرات مختصری در آن به عمل آمد و به محل تشکیل نمایشگاه‌های موقتی و مرکز فعالیت‌های اداره کل موزه‌ها و فرهنگ عامه تبدیل شد.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
از جمله نمایشگاه‌هایی که در سال ۱۳۳۶ در این موزه برگزار شد، میتوان به نخستین نمایشگاه پوشاک زنان ایران اشاره کرد. بعد از تشکیل وزارت فرهنگ و هنر و انتقال اداره فوق به محل جدید خود و همزمان با تاج‌گذاری پهلوی دوم در سال ۱۳۴۶ ه.ش در وضع نمای غربی و اتاق‌های طبقات پائین کاخ مطابق با شیوه اصلی بنا تغییرات و تعمیرات عمده‌ایی انجام گرفت و از انهدام و ویرانی آن که به علت رطوبت و کهنگی ساختمان پیش آمده بود، به کلی جلوگیری شد و در سال ۱۳۴۷ ه.ش به موزه مردم‌شناسی اختصاص یافت.
تاسیس موزه مردم‌شناسی به سالهای آغازین دوران پهلوی باز می‌گردد. فرمان تاسیس این موزه در سال ۱۳۱۴ شمسی توسط رضاشاه پهلوی صادر شد. پس از صدور این فرمان، کارشناسانی جهت جمع‌آوری اشیا و لوازم زندگی مردم شهرها، روستاها و اقوام مختلف، به اقصی نقاط کشور اعزام شدند.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
در مهرماه سال ۱۳۱۶ شمسی، پس از تلاش زیاد این موزه در ساختمانی واقع در خیابان بوعلی که هم‌اکنون محل انجمن آثار و مفاخر ملی ایران است، گشایش یافت .
موزه مردم‌شناسی یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین موزه‌های مردم‌شناسی در سطح کشور است. این موزه در دو طبقه و از بخش‌های متنوعی تشکیل می‌شود. طبقه همکف شامل بخش اداری و تالارهای نمایش است. در طبقه دوم علاوه بر پوشاک مناطق مختلف ایران، پوشش مردان و زنان قاجار و موارد دیگر در معرض تماشای بازدیدکنندگان است.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
مسیر بازدید داخل موزه
مسیر بازدید از این موزه در طبقه‌ی اول با دیدن اسنادی آغاز می‌شود که به دیوار نصب شده‌اند. این اسناد شامل موضوعات مختلفی از جمله فرمان اعطای حکومت بخش‌های مختلف کشور توسط مظفر‌الدین‌شاه و سند ازدواج شاهزاده‌ی قاجاری، حسنعلی میرزا و همسرش با مهریه ۹۰۰ تومان است.
۱. اشیای ساده زندگی در کاخ قاجار
در سمت راست این طبقه اتاق‌هایی تو در تو قرار دارند که اشیای مورد نیاز زندگی عموم مردم در نقاط مختلف کشور را در خود جا داده‌اند.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
این اشیا شامل گهواره‌ای متعلق به مردم نواحی شمالی کشور، اسباب پخت و پز، انواع قفل‌ها و کلیدها، ساخته‌های چوبی، سفال‌های لعاب‌دار، منابع روشنایی مانند فانوس‌ها، وسایل حمام، وسایل پزشکی، ساخته‌های نمدی و صنایع منبت و خاتم‌کاری‌شده است که هریک با ظرافت خاصی طراحی شده‌اند و تصویری از ابزارآلات مورد نیاز زندگی عموم مردم را مشخص می‌کنند، تصویری که می‌تواند زندگی ساده‌ی مردم دوره‌ی قاجاری را در ذهن مخاطب مجسم کند.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
۲. دهل، سرنا و کمانچه؛ ابزآلات موسیقی در دوره قاجار
در ادامه‌ی اتاق‌های تو در توی طبقه‌ی نخست، ماکتی از عروس دوره‌ی قاجار و دراویش آن زمان قرار دارد که هریک با نمایش لباس‌های مخصوص، نحوه‌ی پوشش در آن دوران را نشان می‌دهند. در کنار این ماکت‌ها، آلات موسیقی مانند دهل، سرنا، کمانچه، سنتور، دایره، ضرب و … به‌نمایش گذاشته شده است تا موسیقی دوران قاجار را بتوان تصور کرد.
در امتداد اتاقک‌های طبقه‌ی اول نیز قهوه‌خانه‌های قدیم ایرانی شبیه‌سازی شده است که شمایل آن با سماور، منقل و دیزی همراه قهوه‌چی و نقال و مشتری‌ها، پاتوق‌های ۷۰ سال پیش را تداعی می‌کند.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
۳. تصویر فتحلی‌شاه قاجار، تنها اثر باقی‌مانده روی دیوار کاخ
از دل طبقه‌ی نخست این عمارت، پله‌هایی عریض بازدیدکنندگان را به سالن طبقه‌ی فوقانی هدایت می‌کنند. سالن وسیعی که هر دو طرف آن با تابلوهای بزرگ پارچه‌دوزی‌شده با تصویر فتحعلی‌شاه قاجار منقش شده‌اند.
Image may be NSFW.
Clik here to view.
سرتاسر اتاق‌های سالن طبقه دوم نیز که مسیر بازدیدش با تماشای انواع روسری‌های ابریشمی منقش آغاز و با انواع پای‌افزارهای ایرانی تمام می‌شود، محل نمایش ماکت‌های مومی است که هر کدام معرف زنان و مردان نقاط مختلف کشور با پوشش‌های بومی رایج آن مناطق هستند. در کنار آن‌ها نیز نمونه‌های باقی‌مانده از برخی لباس‌های مورد استفاده در دوره‌ی قاجار مانند پوشش رایج مرد درباری یا تن‌پوش‌های اندرونی و بیرونی عموم زنان به‌چشم می‌خورد.
https://www.kojaro.com
نوشته کاخ ابیض گلستان ؛ قدیمی ترین موزه مردم شناسی کشور اولین بار در Parsnews Austria. پدیدار شد.